Reizen zonder John - Geert Mak

Er werd lang naar uitgekeken, de ‘nieuwe Geert Mak’:  Reizen zonder John. Opnieuw ondernam Mak een flink reisproject. Dit keer was de reis persoonlijk, in die zin dat hij in de voetsporen trad van de auteur die hem inspireerde tot het schrijven van zijn bestseller In Europa. Mak was betoverd door Reizen met Charley uit 1962 van John Steinbeck, de beroemde Amerikaanse auteur van onder andere Of mice and men en Grapes of wrath.  In 2010, vijftig jaar na dato (de reis vond plaats in 1960) maakte Mak –vanaf Steinbecks voordeur- dezelfde reis. Met een soortgelijk doel: Amerika (als natie) zoeken. En tegelijkertijd kijken naar veranderingen, in Amerika zelf en in de verhouding tussen Europa en Amerika.

Het is een keuze, maar wat mij betreft absoluut een aanrader om éérst Steinbecks boek(je) zelf te lezen. Ervaar hoe betoverend het inderdaad is. Naast terugblikken en vergelijkingen met andere, dergelijke rondreizen ondernomen in diverse tijdvakken, waar Mak vele uitweidingen aan hangt, keert hij steeds terug in de schoenen van Steinbeck. Elke keer dat Mak terugkomt op een fragment uit Reizen met Charley tovert automatisch een glimlach om de mond. Het vergroot beslist het leesplezier. Belangrijker eigenlijk nog is de eigen mening die je vooraf kunt vormen omtrent Steinbecks boek, want na het lezen van Mak lees je het een stuk minder onbevangen, en bevooroordeeld.

Mak constateert dat Reizen met Charley eigenlijk geen non-fictie is; veel van Steinbecks reisverslag is aangepast of zelfs verzonnen. Zo reisde hij niet wekenlang stoer en eenzaam met zijn poedel Charley, maar werd hij dikwijls vergezeld door zijn innig gemiste vrouw Elaine, waarover met geen woord gerept wordt. Het is één van meerdere onwaarheden en aanpassingen die Mak tijdens de reis en zijn onderzoek naar boven haalt. Jammer wellicht, zeker uit journalistiek oogpunt, maar Mak maakt er bijna een halszaak van. Zeker in de eerste hoofdstukken van Reizen zonder John klinkt zijn teleurstelling  onversneden door en is zijn reactie soms bepaald vilein. Opmerkingen als “Daar [Steinbecks voornemens] zou weinig van terecht komen” hebben een negatieve bijklank en het heeft er soms wat van weg dat Mak zijn lezers wil aansporen vooral door te lezen voor meer sappige onthullingen. Die ook volgen.

Is het erg, dat Reizen met Charley geen non-fictie blijkt te zijn-  vraagt Mak zich opgegeven moment af. Hij neemt hier uiteindelijk geen duidelijke stelling over in, behalve de conclusie dat dit feit niets afdoet aan de betovering van het ‘prentenboek in woorden’. En inderdaad, het grote verschil tussen Steinbeck en Mak – schrijver respectievelijk journalist/historicus- is de brille van eerstgenoemde. Reizen zonder John is een mengelmoes van journalistiek proza, geschiedenis en persoonlijk ingekleurd onderzoek. Mak ‘zwenkt’ van de ene historische anekdote naar de volgende en tovert citaten en statistieken tevoorschijn waarvan hij de bronnen niet binnen de tekst verklaart, maar –zonder voetnoten, voor de leesbaarheid- pas achteraf meldt in een aparte verantwoording. Een beetje storend is dat wel; tenslotte heeft hij zijn lezer zelf aangezet tot een sceptische houding ten opzichte van feit en fictie en lijkt vervolgens zelf enigszins laks wat betreft expliciete duidelijkheid rond zelfopgedane en navertelde indrukken. Overigens is Maks trant van vertellen –zij het niet sprankelend als Steinbeck- wel prettig genoeg. Nergens zijn zijn weetjes en feitjes droog of saai. En al telt het boek bijna 600 pagina’s, gevoelsmatig lijkt het toch niet dik genoeg.

Dat laatste kan natuurlijk tweeledig worden opgevat. Mak eindigt niet met een concreet antwoord op zijn doelstelling- iets wat natuurlijk ook eigenlijk helemaal niet kan. Zijn talloze verhalen en zijn visie op de Amerikaanse samenleving en politieke en economische zaken zijn leerzaam en verhelderend voor de  ‘leek’, maar op zich weinig (wetenschappelijk) onthullend. De grootste waarde van dit boek ligt in de schets van een tijdsbeeld, de aangename beschrijving van de stand van zaken anno nu. Daar is hij dan weer wel net als zijn inspirator heel behoorlijk in geslaagd.   

ØØØOO

Auteur(s): Geert Mak
Ondertitel: op zoek naar Amerika
NUR: Literaire roman, novelle
ISBN: 9789045021614 
Paperback, € 24,95, 2012
Uitgever: Atlas-Contact

Bajaar - Martha Heesen

Verdriet hoort vanbinnen, niet vanbuiten. Zegt Momo, de grootmoeder van de 13-jarige Julia en haar vijf jongere zusjes. Zij wonen bij haar, nadat hun moeder is overleden. In de hoop dat hun vader die een paar jaar eerder verdween tijdens de WOII ooit nog terugkomt. Julia probeert zich inderdaad groot te houden, maar het is niet makkelijk voor haar. Ze is te jong om door ‘de zusjes’ serieus te worden genomen en tegelijkertijd te oud om met ze mee te doen. Bovendien is Julia vaak boos en wrokkig; ze is de enige met concrete herinneringen aan hun ouders en heeft daarom vaak te verduren van de ergerlijke onwetendheid en pijnlijke directheid van de zusjes. Ook valt het niet mee Momo te steunen in de ontmoedigende speurtocht –per correspondentie- naar haar zoon. Gelukkig is daar het aangelopen paard Bajaar, al moet ze die ook delen met de zusjes. Bij Bajaar kan ze alles wegjagen, alle nare dingen laten verdwijnen.

Bajaar is een ingetogen, weinig expliciet verhaal waaruit veel moet worden afgeleid. In de bijna sobere stijl worden de complexe gevoelens van Julia – als ik-vertelster - goed inleefbaar gemaakt. Lief zijn de momenten waarop Julia iets kan betekenen voor de zusjes en ze verhalen vertelt over het veelbewogen leven van Marie, die in feite hun Momo is. De ontwikkeling die Julia doormaakt wordt indirect door de aanwezigheid van Bajaar in werking gezet, zonder overigens ook maar een moment zoetsappig of sentimenteel te worden.
Een kort en krachtig boek van Martha van Heesen dat onlangs de Gouden Lijst won, een (nieuwe) prijs voor jeugdboeken in de leeftijd van 12 tot 15 jaar.

ØØØØO

Auteur(s): Martha Heesen
NUR: Fictie 13
ISBN: 9789045112282 
Paperback, € 13,95, 144 pagina's, 2011
Uitgever: Querido Kinderboek

Het meisje dat uit de lucht kwam vallen - Simon Mawer

Wie na het lezen van Simon Mawers Het meisje dat uit de lucht kwam vallen meent dat hij een aangenaam spannende, eenvoudige (of genuanceerder:  pretentieloze) oorlogsroman heeft gelezen, vergist zich. Voor die bewuste lezer de keuze, doe ik het boek af als meeslepende thriller c.q. liefdesdrama, óf neem ik het boek nog eens even onder de loep. Voor de lezer die nog aan het boek gaat beginnen nu een tip: google het motto voorin eens, vind het ‘sleutelwoord’en lees mijn stukje hieronder niet verder.

De plot is simpel en rechttoe-rechtaan. De piepjonge Marian Sutro –bij aanvang van de Tweede Wereldoorlog uit Genève naar Engeland gevlucht- wordt vanwege haar tweetaligheid door de Britse dienst gerecruteerd voor een ultrageheim project. Tot spionne omgeturnd droppen ze haar aan een parachute in Frankrijk, waar ze infiltreert in het Franse ‘normale’, door Duitsers bezette leven. Ze assisteert het verzet en heeft bovendien een persoonlijke taak; haar oude jeugdvriend Clément die als natuurkundige aan een Duits nucleair wapen werkt overhalen naar Londen te vluchten.

Op het eerste gezicht lijkt het verhaal op een zoveelste oorlogsroman inclusief dramatische liefdesaffaire. Nog niet eens de meest aannemelijke, hoewel het boek berust op feiten. Mawer meldt in zijn voorwoord dat er destijds werkelijk zo’n veertig meisjes voor het verzet in Frankrijk zijn gedropt.

Als echter het uitblijven van verklarende uitweidingen over het bezette (stads)leven en een afwezig ingenomen standpunt – van hoofdpersonages, maar ook de auteur- ten opzichte van Goed en Kwaad in de oorlog opvallen, kan dat kloppen. Mawer heeft niet in eerste instantie een mooi, triest of waarachtig boek over de WOII willen schrijven.

Wat Mawer doet is de bevreemdende, absurdistische oorlogssituatie perfect benutten. Een jong meisje,  aanvankelijk bijna nog een kind, alleen in het onherkenbare en gevaarlijke Parijs – het hol van de leeuw. Ontmoetingen met vreemde, bedreigende figuren, niemand kan ze vertrouwen. Men moet denken dat ze Frans is, maar met haar ‘vooroorlogse’ gewoonten kan ze ieder moment uit de toon en dus door de mand vallen. Haar codenaam is Alice, de naam op haar valse identiteitskaart Marie-Anne. Jawel, bij de meest belezenen kan er nu een belletje gaan rinkelen: Het meisje dat uit de lucht kwam vallen zit vol kleine en grotere verwijzingen naar Alice in Wonderland van Lewis Carrol – mag oppervlakkig gezien zelfs wel een allegorie genoemd worden. Net als Alice is Marian gedwongen zich (figuurlijk) in allerlei bochten te wringen en ze raakt zichzelf, haar eigen identiteit, steeds meer kwijt.

Dit maakt het boek een roman over het volwassen worden van Alice/Marian/Marie-Anne. Klinkt ze aanvankelijk nog als een wat naïeve, opstandige puber, gaandeweg wordt ze redelijker en zelfstandig. Leert keuzes te maken en haar eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Vooral dit laatste dringt tot de kern van deze roman. Wat is het belang van persoonlijke keuzes, wat is het nut van de uitkomst ervan? Het meisje dat uit de lucht kwam vallen is in grond van de zaak een existentialistische roman. Vanuit het standpunt van het existentialisme is een mens dat wat hij dóet, oftewel de som van zijn eigen daden. Iets wat een hoop (zelf)verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Zo bezien is het voor de mens zaak niet zozeer rationeel te handelen, maar naar wat hij zélf betekenis- en zinvol vindt.
Het is een ontwikkelingsproces die Marian in de absurde oorlogsomstandigheden ondergaat en die leidt naar haar persoonlijke triomf en ondergang tegelijk. Een Alice in Wonderland waardig besluit, zij het zonder happy end.

Mawer schreef een op het eerste gezicht bescheiden boek waar na wat dieper graven onuitputtelijk veel in blijkt te zitten. Wie de ‘sleutel’ hanteert, opent deuren en ziet bijna alles in een ander licht. Het ontdekken van deze gelaagdheid draagt nog eens extra bij aan het plezier van het lezen van deze toch al aantrekkelijke roman.

ØØØØO

Auteur(s): S. Mawer
NUR: Vertaalde literaire roman, novelle
ISBN: 9789041420275 
Paperback, € 19,95, 2012
Uitgever: Anthos

Waarin Nordin - Ubald Seveke

Wat een feestje, alleen al het doorbladeren van dit werkelijk prachtig uitgegeven boek. Een apart en bijzonder kunstwerk bijna, dat zich op vele fronten onderscheidt van ‘gewone’ boeken.

Waarmee het boek het zichzelf trouwens niet erg gemakkelijk maakt. Zie hier namelijk maar eens een label aan te hangen. Zo rijkelijk geïllustreerd (op nagenoeg elke bladzijde één of meerdere tekeningen en prenten!) en met een verhaal gegoten in de vorm van een fabel: men is al gauw geneigd het als een kinderboek te beschouwen. Wat het beslist niet is. Ook al gaat het over een jongen –Nordin- die een magische blauwe knikker vindt. En vervolgens de ondankbare taak krijgt een ontvoerde prinses te redden. Tijdens zijn reis maakt Nordin wonderlijke en bizarre dingen mee en leert het een en ander over zichzelf en de wereld.

Het is dus in eerste plaats een Coming of Age verhaal en een sprookje, maar tegelijkertijd nog zo ontzettend veel méér. Het is een fantastische allegorie op de Mensdom en de Europese geschiedenis, bevat esoterische elementen, zit vol directe en verborgen verwijzingen naar de Klassiekers en de moderne literatuur. Het is spannend en humoristisch, zit vol grapjes- in de illustraties (bijvoorbeeld een schitterende bewerking van Picasso’s La Guernica), in de tekst én in de gebeurtenissen. Met als bonus nog een potentiële carnavalskraker.

Als dit rijke boek één nadeel heeft (behalve dat het enkel in paperbackuitvoering bestaat) dan is het misschien dat het wat inconsistent is. Het springt geregeld van de hak op de tak, wijdt soms nogal uit over voor het verloop van het verhaal onbelangrijke zaken. Het taalgebruik is daar een goed voorbeeld van. Het valt op hoe de taal nu eens overdreven popiejopie (tienertaal), dan weer juist bijzonder archaïsch klinkt. En technisch, met moeilijke, onbekende woorden uit een of ander jargon. Maar welbeschouwd is dit helemaal geen nadeel. Vermoedelijk hanteert Seveke hier bewust een stilistische truc: het toch al betoverende boek wordt er nog een tikkeltje unieker en des te charmanter op.

Gezien de achteloze gruwelijkheden, het ontbreken van een moraliserende houding en het bij vlagen moeilijke taalgebruik is het boek geschikt voor lezers vanaf 13 jaar. Door het Coming of Age thema is het boek terecht in het Young Adult genre geplaatst. Feit is wel dat – ongeacht de leeftijd-doorgewinterde lezers en boekliefhebbers die houden van boeken puur alleen al om ‘het mooie’ aan Waarin Noordin veel plezier zullen beleven. Dit pareltje verdient alle aandacht en waardering en daarom oogt de omslag eigenlijk te bescheiden, noch zeggen beschrijvingen genoeg. Dit boek moet je doorbladeren- dan ben je geheid verkocht.

ØØØØØ

Auteur(s): Ubald Seveke
NUR: YA, novelle
ISBN:  9789089480248
Gebonden, € 19,90, 286 pagina's, paperback, 2012
Uitgever: Celadon

Vissen voeren - Fabio Genovesi

Dit debuut van de Italiaanse auteur Fabio Genovesi is een originele coming of age roman die qua toon, setting en handelingen nét niet over the top is.

Slapen tussen bakken vol knisperende maden (vissenvoer), geld verdienen met het photoshoppen van de Paus (opdat hij vriendelijker oogt), een groep krakkemikkige bejaarden die zich opwerpt als Bewakers tegen (al dan niet verzonnen) kwaad. Voorbeelden die buiten hun context absurdistisch aandoen, maar die door de nuchtere, luchtige, soms vertwijfelde klank van de verteller(s) zo realistisch en overtuigend zijn dat alle gekkigheid wel degelijk aannemelijk blijkt.

Alles draait om drie personages die verzand zijn in het dorpje Muglione op het Toscaanse platteland. De 19-jarige Fiorenzo die na een vuurwerkongelukje zijn rechterhand mist. Tiziana van 32 jaar die een verkeerde keus maakt met haar terugkomst in haar geboortedorp  na een jarenlange studie in Berlijn. En het 15-jarige “Kampioentje” Mirko, een wat merkwaardig losertje dat uitblinkt in wielrennen.

In het benauw(en)de  dorp en door de ‘opzienbarende’ perikelen rond ‘hun’ Kampioentje kan het haast niet anders of ze belanden algauw – aanvankelijk ongewild- in elkaars vaarwater.  De relaties die zich vervolgens ontwikkelen betekenen voor de drie een flinke  boost in hun persoonlijke ontwikkeling en de eerste stappen in een nieuwe levensfase. Een zet in de goede richting van het leven waarin je, zoals Tiziana constateert, maar beter meerdere dromen kunt hebben, omdat dan de kans dat er een van uitkomt – net als het winnen met meerdere bingokaarten- groter is.  Wat betreft dit thema had deze roman trouwens evengoed als young adult roman op de markt kunnen worden gezet.

Zoals gezegd zit Vissen voeren vol ongebruikelijke, controversiële, en vooral ook hilarische elementen. Toch is het in wezen een bijzonder filosofisch boek vol doordachte symboliek met serieuze ondertoon en dito boodschap. Een poging Het Leven te bevatten. Het gaat over levensbepalende keuzes die je maakt, over de kansen die voorbij komen herkennen en grijpen. In een –overigens wel ietwat gekunstelde- epiloog tien jaar later, waarin duidelijk de stem van midden-dertiger Genovesi zelf klinkt, is de conclusie dat het leven is als een stroom die je meevoert. Soms is dat zoals in Muglione een stinkende sloot. Maar ook dan drijven er af en toe dingen naar boven waar je wat aan kunt hebben.

Vissen voeren is een vat vol verrassende tegenstellingen. Het is tegelijk vilein en naïef, wreed en gevoelig, pittig en zoetsappig, confronterend en vergoelijkend, triest en grappig. Een bijzondere mix die uitpakt tot ontspannen maar voedzaam feel-good leesvoer. Toehappen maar.

ØØØØO

Auteur(s): Fabio Genovesi
NUR: Vertaalde literaire roman, novelle
ISBN: 9789056724122 
Gebonden, € 19,95, 352 pagina's, 2012
Uitgever: Signatuur

Teken voor eerlijke recensies!

Steun deze actie, wereldwijd geïnitieerd door de thrillerauteur David Hewson, en in Nederland gestart door Crimezone.nl:

http://www.crimezone.nl/web/Over-Crimezone/Eerlijke-recensies.htm


Deze petitie is begonnen nadat er vorige week in de wereldwijde boekenbranche hevige commotie ontstond toen bleek dat - in ieder geval in de VS- auteurs en uitgeverijen bereid zijn (grof) te betalen voor positieve, tot koop aanzettende recensies. Lees hierover meer:

http://www.crimezone.nl/web/Nieuws/Nieuwsartikel/De-beste-boekrecensies-zijn-te-koop.htm

 Steun dit pleidooi voor het behoud van "beroepsethiek" binnen de boekenbranche!