Reizen zonder John - Geert Mak

Er werd lang naar uitgekeken, de ‘nieuwe Geert Mak’:  Reizen zonder John. Opnieuw ondernam Mak een flink reisproject. Dit keer was de reis persoonlijk, in die zin dat hij in de voetsporen trad van de auteur die hem inspireerde tot het schrijven van zijn bestseller In Europa. Mak was betoverd door Reizen met Charley uit 1962 van John Steinbeck, de beroemde Amerikaanse auteur van onder andere Of mice and men en Grapes of wrath.  In 2010, vijftig jaar na dato (de reis vond plaats in 1960) maakte Mak –vanaf Steinbecks voordeur- dezelfde reis. Met een soortgelijk doel: Amerika (als natie) zoeken. En tegelijkertijd kijken naar veranderingen, in Amerika zelf en in de verhouding tussen Europa en Amerika.

Het is een keuze, maar wat mij betreft absoluut een aanrader om éérst Steinbecks boek(je) zelf te lezen. Ervaar hoe betoverend het inderdaad is. Naast terugblikken en vergelijkingen met andere, dergelijke rondreizen ondernomen in diverse tijdvakken, waar Mak vele uitweidingen aan hangt, keert hij steeds terug in de schoenen van Steinbeck. Elke keer dat Mak terugkomt op een fragment uit Reizen met Charley tovert automatisch een glimlach om de mond. Het vergroot beslist het leesplezier. Belangrijker eigenlijk nog is de eigen mening die je vooraf kunt vormen omtrent Steinbecks boek, want na het lezen van Mak lees je het een stuk minder onbevangen, en bevooroordeeld.

Mak constateert dat Reizen met Charley eigenlijk geen non-fictie is; veel van Steinbecks reisverslag is aangepast of zelfs verzonnen. Zo reisde hij niet wekenlang stoer en eenzaam met zijn poedel Charley, maar werd hij dikwijls vergezeld door zijn innig gemiste vrouw Elaine, waarover met geen woord gerept wordt. Het is één van meerdere onwaarheden en aanpassingen die Mak tijdens de reis en zijn onderzoek naar boven haalt. Jammer wellicht, zeker uit journalistiek oogpunt, maar Mak maakt er bijna een halszaak van. Zeker in de eerste hoofdstukken van Reizen zonder John klinkt zijn teleurstelling  onversneden door en is zijn reactie soms bepaald vilein. Opmerkingen als “Daar [Steinbecks voornemens] zou weinig van terecht komen” hebben een negatieve bijklank en het heeft er soms wat van weg dat Mak zijn lezers wil aansporen vooral door te lezen voor meer sappige onthullingen. Die ook volgen.

Is het erg, dat Reizen met Charley geen non-fictie blijkt te zijn-  vraagt Mak zich opgegeven moment af. Hij neemt hier uiteindelijk geen duidelijke stelling over in, behalve de conclusie dat dit feit niets afdoet aan de betovering van het ‘prentenboek in woorden’. En inderdaad, het grote verschil tussen Steinbeck en Mak – schrijver respectievelijk journalist/historicus- is de brille van eerstgenoemde. Reizen zonder John is een mengelmoes van journalistiek proza, geschiedenis en persoonlijk ingekleurd onderzoek. Mak ‘zwenkt’ van de ene historische anekdote naar de volgende en tovert citaten en statistieken tevoorschijn waarvan hij de bronnen niet binnen de tekst verklaart, maar –zonder voetnoten, voor de leesbaarheid- pas achteraf meldt in een aparte verantwoording. Een beetje storend is dat wel; tenslotte heeft hij zijn lezer zelf aangezet tot een sceptische houding ten opzichte van feit en fictie en lijkt vervolgens zelf enigszins laks wat betreft expliciete duidelijkheid rond zelfopgedane en navertelde indrukken. Overigens is Maks trant van vertellen –zij het niet sprankelend als Steinbeck- wel prettig genoeg. Nergens zijn zijn weetjes en feitjes droog of saai. En al telt het boek bijna 600 pagina’s, gevoelsmatig lijkt het toch niet dik genoeg.

Dat laatste kan natuurlijk tweeledig worden opgevat. Mak eindigt niet met een concreet antwoord op zijn doelstelling- iets wat natuurlijk ook eigenlijk helemaal niet kan. Zijn talloze verhalen en zijn visie op de Amerikaanse samenleving en politieke en economische zaken zijn leerzaam en verhelderend voor de  ‘leek’, maar op zich weinig (wetenschappelijk) onthullend. De grootste waarde van dit boek ligt in de schets van een tijdsbeeld, de aangename beschrijving van de stand van zaken anno nu. Daar is hij dan weer wel net als zijn inspirator heel behoorlijk in geslaagd.   

ØØØOO

Auteur(s): Geert Mak
Ondertitel: op zoek naar Amerika
NUR: Literaire roman, novelle
ISBN: 9789045021614 
Paperback, € 24,95, 2012
Uitgever: Atlas-Contact